Kreta ma do zaoferowania wiele i to w każdej dziedzinie. Od lat wyspa ta cieszy się niesłabnącą popularnością masowej turystyki, ale też indywidualnych, prawdziwych podróżników. Ci, którzy czas na Krecie spędzają jedynie w resortach typu „all inclusive” nie opuszczając ich zbytnio, nie wiedzą, co tracą. Kreta, mimo sporej ilości odwiedzających, zachowuje swoją autentyczność i prawdziwy charakter. Trzeba tylko zapomnieć o typowych kurortach i zwiedzać ją na własną rękę. Wtedy każdy dostrzeże, że jedna podróż na tą wyspę, to zdecydowanie za mało.
Skarbami Krety są jej historia, kultura, piękne krajobrazy, plaże ( zobacz np. tutaj ), świetna kuchnia i dieta mieszkańców ( mogą pochwalić się oni wyjątkową długowiecznością ), sami Kreteńczycy, doskonałej jakości miejscowe produkty no i oczywiście wino. Kreta to niezwykle atrakcyjna i ekscytująca destynacja właśnie pod kątem wina, choć nie każdy zdaje sobie z tego sprawę. Na wyspie działają wspaniali producenci, którzy tworzą naprawdę doskonałe wina zarówno z lokalnych, mniej znanych odmian, jak i tych międzynarodowych. Jak wszędzie, również na Krecie znajdziemy to, co winem raczej nazywać się nie powinno. Mam jednak nadzieję, że po lekturze tego wpisu każdy, kto odwiedzi Kretę w przyszłości, z większą świadomością będzie sięgał po tamtejsze wina. A uwierzcie mi, że zdecydowanie warto.
Wino na Krecie robi się od wieków. Podobno technika fermentowania winogron dotarła tutaj najwcześniej z Egiptu i stąd powoli rozprzestrzeniła się na dalszą część starożytnej Grecji. Nie będziemy jednak w tym miejscu zajmować się historią winiarstwa Krety, bo to wymagałoby nieco głębszej i dłuższej analizy. Postaram się jak zwykle, w przystępny sposób przekazać kilka podstawowych informacji o tutejszych winach tak, aby sięgać po nie bardziej świadomie podczas podróży po Krecie. Mam też nadzieję, że szersza reprezentacja etykiet z tej wyspy będzie kiedyś dostępna na naszym rynku, choć zapewne szybko to nie nastąpi. W każdym bądź razie, wina z Krety to niezwykle fascynujące zagadnienie i warto je bliżej poznać, gdyż po prostu na to zasługują.
Kreta może poszczycić się winiarską tradycją sięgająca co najmniej 4000 lat wstecz – podobno tutaj archeolodzy znaleźli najstarsze winnice w Europie, a samą wyspę uznaje się za najstarszy region nieprzerwanie produkujący wino na naszym kontynencie. To wszystko do czegoś zobowiązuje, więc nie wypada, chociaż po części poznać tutejszych win.
Winnice Krety to około 13% wszystkich winnic całej Grecji ( na wyspie jest ich ponad 50.000 hektarów ) – przekłada się to na mniej więcej 15-20% całej krajowej produkcji. Kreta to więc całkiem poważny region winiarski, obok którego żadem szanujący się winoman nie może przejść obojętnie.
Kreta jest też ciekawa pod względem klimatycznym, co nie jest bez znaczenia dla miejscowych winnic. Północ wyspy charakteryzuje się raczej klimatem śródziemnomorskim z chłodzącymi wiatrami znad Morza Egejskiego. Obszar centralny to w dużej mierze tereny górzyste ( winnice zlokalizowane są nawet na wysokości 900 m n.p.m. ) – zimą śnieg nie jest tu niczym nadzwyczajnym. Pasmo górskie jest naturalną barierą dla gorących wiatrów z północnej Afryki, którą od wybrzeży Krety dzieli tylko 300 km. Południe wyspy jest dużo cieplejsze ze zdecydowanie wyższymi temperaturami.
Winnice są rozsiane po całej Krecie, natomiast uwagę należy zwrócić na 5 apelacji o statusie PDO – 4 z nich zlokalizowane w zasadzie w swoim sąsiedztwie, jedna z nich z kolei we wschodniej części wyspy ( Sitia ):
PDO Archanes
PDO Dafnes
PDO Peza
PDO Sitia ( w tym PDO Malvasia Sitia )
PDO Handakas-Candia ( w tym Malvasia Handakas-Candia )
Nie oznacza to, że wina teoretycznie niższej klasy PGI nie zasługują na uwagę – wręcz przeciwnie. W ramach tej klasyfikacji również znajdziemy niezwykle interesujące etykiety.
Archanes to historycznie centrum winiarstwa na Krecie. Region ten zlokalizowany jest między nieco bardziej rozwiniętym obszarem Peza na wschodzie i większym Dafnes na zachodzie. Archeolodzy odkryli w pobliskim Vathipetro ślady dobrze rozwiniętej kultury winiarskiej cywilizacji minojskiej ( w tym jedną z najstarszych pras do wina datowaną na drugie tysiąclecie p.n.e. ). Apelacja specjalizuje się w czerwonych winach głównie z odmian Kotsifali i Mandilaria/Mandilari ( o samych odmianach niżej ).
Dafnes to kolejna apelacja w regionie Heraklion. Tutaj główną odmianą jest czerwone, miejscowe, wcześnie dojrzewające Liatiko, z którego powstają zarówno wytrawne, jak i słodkie wina.
Peza to obszar nieco bardziej rozwinięty niż wcześniej wspominane Dafnes i Archanes. Winnice rosną tutaj na wysokości min. 300 m n.p.m. i są głównie zlokalizowane w dolinie otaczającej wioskę Peza, choć znajdziemy je także na stokach wzgórz ( nawet do 700 m n.p.m. ). Jest to największy na Krecie region pod względem produkcji wina ( 70% całej produkcji wyspy pochodzi właśnie stąd ). Główne odmian, na których skupia się tu uwagę to Kotsifali, Mandilaria i biała Vilana.
Sitia znajduje się we wschodniej części wyspy w regionie Lassithi. Uznawana jest za jeden z najstarszych obszarów upraw winorośli w całej Grecji. Winnice można znaleźć tu na wybrzeżu, jak i w głębi lądu ( do 600 m n.p.m. ). Główna odmiana to Liatiko ( słodkie i wytrawne wina ), Mandilaria, Vilana, Thrapsathiri. W 2011 roku wprowadzono również apelację PDO Malvasia Sitia dedykowaną białym słodkim winom z podsuszanych gron, a także tym wzmacnianym. Wina te muszą zawierać min. 85% Assyrtiko, Thrapsathiri, Athiri, Liatiko i opcjonalnie max. 15% Muscat Spinas i Malvasia di Candia. W ramach PDO Malvasia Sitia wina powinny dojrzewać min. 24 miesiące w beczkach przed ich wypuszczeniem na rynek.
PDO Handakas – Candia ( Candia) to największa apelacja w regionie Heraklion utworzona w 2011 roku. Handakas-Candia to historyczna nazwa obecnej prefektury Heraklion. Apelacja obejmuje wszystkie sub-regiony prowincji Heraklion ( Archanes, Dafnes, Peza ), jak i obszar poza nimi. Winorośl uprawia się tuta nawet na 700 m n.p.m. Czerwone wina powstają z Kotsifali i Mandilaria, białe muszą zawierać min 85% odmiany Vilana – resztą może stanowić Assyrtiko, Athiri, Thrapsathiri, Vidiano . Wyróżnić też możemy PDO Malvasia Handakas-Candia utworzoną dla słodkich, win z podsuszanych gron oraz tych wzmacnianych – podobnie jak w przypadku powyższej PDO Malvasia Sitia. Muszą one zawierać min. 85% Assyrtiko, Vidiano, Thrapsathiri, Liatiko i mogą mieć dodane max. 15% Muscatu i Malvasia di Candia. Dojrzewanie min. 24 miesiące w beczkach przed wyjściem na rynek.
Nie zapominajmy też o winach klasy PGI, gdyż na Krecie w ramach tej klasyfikacji znaleźć możemy naprawdę świetne etykiety robione zarówno z lokalnych odmian, jak i te będące kupażami miejscowych szczepów z tymi międzynarodowymi ( PGI Kissamos, PGI Chania, PGI Rethymno, PGI Heraklion, PGI Lasithi ). W regionie Chanii, a dokładniej w okolicach Kissamos, warto poszukać wina-ciekawostki. Mowa o Marouvas z odmiany Romeiko. To lokalne wytrawne wino o wysokiej zawartości alkoholu, celowo utleniane przypominające sherry czy maderę. Dojrzewa długo w starych, dużych beczkach, które co roku są uzupełniane nowym winem. Jedni Marouvas kochają, inni niekoniecznie – obowiązkowo trzeba ocenić samemu.
Skarbem Krety są jej miejscowe odmiany winorośli, z których to tutejsi producenci potrafią stworzyć niezwykle interesujące wina. Grecja może pochwalić się wieloma lokalnymi szczepami, a Kreta nie jest tu wyjątkiem. Warto wymienić chociażby takie odmiany jak Liatiko, Kotsifali, Mandilaria, Romeiko, Vilana, Vidiano, Dafni, Plyto, Muscat Spina, Thrapsathiri, Malvasia di Candia. Bardzo dobre wina powstają też z Assyrtiko ( bardziej kojarzonego z pobliskim Santorini ), Athiri, ale również z odmian międzynarodowych jak np. Syrah, Cabernet Sauvignon, Chardonnay, które nierzadko kupażuje się z miejscowymi szczepami. Szczególnie zachęcam do próbowania win z autochtonicznych odmian, bo to naprawdę wielki skarb Krety. Nie będę w tym miejscu rozpisywać się na temat poszczególnych szczepów, ponieważ wpis osiągnąłby mało atrakcyjne dla przeciętnego czytelnika rozmiary. Ci bardziej zainteresowani z pewnością znajdą interesujące ich informacje w tej kwestii – zawsze można też do mnie napisać w razie ewentualnych pytań lub co lepsze, wymienić się doświadczeniami o winach z tej właśnie wyspy 🙂
Oczywiście Kreta nie jest żadnym wyjątkiem – tutaj też produkuje się absolutnie nieciekawe wina, które lepiej omijać z daleka. Dlatego zawsze kierujmy się renomą producenta, by mieć pewność, że źle nie trafimy. Poniżej podrzucam listę kilku wytwórców, za których winami warto się rozejrzeć. O tym, gdzie znaleźć dobre wina na Krecie w jednym z kolejnych wpisów.
Polecani producenci:
Economou
Lyrarakis
Manousakis
Mediterra
Dourakis
Douloufakis
Stilianou
Karavitakis
Idaia
Paterianakis
Diamantakis
Alexakis
Silva Daskalaki
Monastery of Toplou
Strataridakis
Zacharioudakis
Miliarakis
