Home to a world of difference – tak właśnie mówi się o Portugalii. Jest to kraj pełen kontrastów, który zabiera odwiedzających w niezapomnianą podróż i oferuje równie niezapomniane doświadczenia. Byłem i potwierdzam. Mniej więcej rok temu sam odwiedziłem Portugalię, o czym można przeczytać np. tutaj i tutaj. Mimo mojego dość krótkiego pobytu w tym kraju, zafascynował mnie on tak, że co już nie raz podkreślałem, z pewnością będę do niego powracał, gdy tylko pojawi się taka okazja. Nie muszę chyba dodawać, że głównym powodem mojej miłości do Portugalii jest tamtejsze wino.
Czemu znowu wspominam o Portugalii? Pomijając moją osobistą fascynację, chciałbym nieco dokładniej przybliżyć ten kraj wszystkim, głównie pod kątem wina i dołożyć małą cegiełkę do tego, aby portugalskie wina stały się u nas bardziej popularne, gdyż uważam, że powstają tam jedne z najlepszych win na całym świecie. Zresztą to nie tylko moja opinia. Ponadto zbliżają się wakacje i być może niektórzy wybierają się właśnie do Portugalii. Będąc w tym kraju po prostu trzeba skosztować ( a jeszcze lepiej przywieźć ze sobą spory zapas ) portugalskich win. Ja obecnie nie mogę wyobrazić sobie mojego życia bez win z tego wspaniałego miejsca na krańcu Europy. Do tego wyśmienita miejscowa kuchnia ( z cudownymi owocami morza ), piękne krajobrazy, uprzejmi ludzie. To wszystko za czym tęsknię, to wszystko sprawia, że znów chciałbym się tam znaleźć.
Różnorodność pod każdym względem, jaką możemy znaleźć w Portugalii jest naprawdę imponująca. Kraj jest niewielki ( Polska jest prawie 3,5 razy większa ), jednak każdy region to pewien mały, oddzielny świat. Entuzjaści wina znajdą tu wszystko, czego dusza zapragnie. Od rześkich, odświeżających win z północnego Minho ( Vinho Verde, odmianowe Alvarinho, które tak uwielbiam, podobnie jak hiszpańskie Albarino ), przez potężne, skoncentrowane, krzepkie, gęste czerwone wina z Douro oraz powstające tam wyśmienite, wspaniałe, esencjonalne Porto, po soczyste, obfite, bogate wina z gorącego Alentejo. A przecież mamy jeszcze Bairradę, Dao, Beirę, Tejo, Lizbonę, by wymienić tylko kilka innych regionów, które są ojczyzną doskonałych win spokojnych jak również musujących. Wina portugalskie reprezentują doskonałą jakość. Oczywiście, jak wszędzie możemy trafić na wiele marnej klasy butelek, jednak portugalskie wina trzymają wysoki poziom. Zwykle na dziesięć win z Portugalii zgłoszonych do różnych międzynarodowych konkursów, osiem z nich otrzymuje nagrody i wyróżnienia. O jakości tamtejszych win niech świadczy choćby to, że w 2014 roku według prestiżowego magazynu Wine Spectator, który publikuje listę 100 najlepszych (ich zdaniem) win na świecie, w pierwszej czwórce znalazły się aż trzy wina z Portugalii. W 2014 roku za najlepsze wino na świecie uznane zostało Dow’s Vintage Porto 2011. Trzecie miejsce przypadło winu Chryseia 2011 Prats & Symington z regionu Douro, a na czwartym uplasowało się wino Quinta do Vale Meao 2011 również z Douro.
Uznanie międzynarodowych ekspertów to tylko jeden z powodów, by sięgnąć po wina z Portugalii. Warto to zrobić też dlatego, że owe wina często powstają z lokalnych, endemicznych odmian, uprawianych tylko w Portugalii. Ponadto Portugalia, mimo że jest stosunkowo małym krajem, posiada dużą różnorodność mikroklimatów, co skutkuje różnymi stylami wina tam produkowanymi. Co więcej, tamtejsze wina są niezwykle użyteczne pod względem kulinarnym i można je połączyć z praktycznie każdym rodzajem kuchni. Kraj ten posiada także bardzo długą historię produkcji win, a obecne pokolenie winiarzy łączy tradycyjne metody z nowoczesnymi technikami produkcji. To wszystko powoduje, że Portugalia coraz bardziej przyciąga i ekscytuje wszystkich miłośników wina. Ja jak najbardziej zaliczam się do tego grona.
Geografia i klimat
Jedyny sąsiad Portugalii to Hiszpania. Od zachodu kraj ten oblewają wody Atlantyku. Warto też pamiętać, że do Portugalii należą takie wyspy jak Madera czy Azory, gdzie również powstają wina ( szczególnie Madera pod tym względem jest warta uwagi, o czym wkrótce trochę więcej napiszę ). Mimo, że Portugalia to stosunkowo niewielki kraj ( niecałe 600km długości i ok. 200km szerokości ), to pod względem klimatycznym jest dość mocno zróżnicowana. Północna część kraju ( Minho) jest nieco chłodniejsza i bardziej deszczowa od innych regionów. Opady występują także częściej wzdłuż atlantyckiego wybrzeża, gdzie panuje morski klimat ( regiony takie jak np. Lizbona, Bairrada ). Natomiast w głębi Portugalii mamy do czynienia z klimatem bardziej kontynentalnym, z chłodnymi zimami i gorącymi latami ( np. Douro ). Region Dao jest położony nieco wyżej niż Douro, panują tam trochę niższe temperatury, co ma wpływ na styl win, które tam powstają. Z kolei Alentejo – największy region Portugalii, jest niezwykle gorący i suchy, choć i tu można znaleźć pewne drobne subregionalne różnice.
Uprawy winorośli znajdziemy we wszystkich regionach: od Minho na północy po wybrzeże Algarve, od wybrzeży oceanu po hiszpańską granicę. Portugalia, podobnie jak jej hiszpański sąsiad, jest pokryta „dywanem” winnic ( ok. 245 tysięcy hektarów ). Kraj ten plasuje się na dziesiątym miejscu pod względem produkcji wina na świecie. Winorośl uprawia się w Portugalii na stromych, ale jakże pięknych zboczach ( Douro, Tras-os-Montes ), na górzystych terenach sięgających 2000 m n.p.m. ( Dao, Beira Interior ), na niewielkich wzniesieniach jak to ma miejsce np. w Minho, równinach ( Lizbona, Tejo ), a nawet nad samym Atlantykiem, na wydmach. Można więc delektować się kieliszkiem wina kontemplując majestatyczny krajobraz doliny Douro, który swoim pięknem zostawia konkurencję daleko w tyle. Można też z winem w dłoni podziwiać klifowe wybrzeże oceanu Atlantyckiego bądź zagubić się i popijać wino gdzieś na uboczu, w sercu prowincji Alentejo. Wybór należy do nas. Na pewno warto być w każdym z tych miejsc. Równie wspaniałym miejscem na kieliszek wina są okolice mostu Ludwika I w Porto z widokiem na Vila Nova de Gaia (szczególnie po zachodzie słońca ), urocze dzielnice w Lizbonie, Sintrze…….ale to już temat na zupełnie inną opowieść.
Klasyfikacja win
Jeżeli chodzi o poziomy jakości portugalskich win, to przypominają one te znane nam z innych europejskich krajów. Na samym dole piramidy mamy wina stołowe, następnie wina regionalne, wina z określonym miejscem pochodzenia IPR ( obecnie rzadko spotykane) oraz wina z apelacją DOC. Warto pamiętać, że Portugalia była jednym z pierwszych europejskich krajów, które miało regulacje prawne dotyczące produkcji wina. W 1756 roku Markiz de Pombal swoją decyzją utworzył pierwszy wydzielony region ( apelację ) w dolinie Douro, dla ochrony autentyczności produkcji win Porto. Była to decyzja wyjątkowa, gdyż w ten sposób powstała pierwsza na świecie apelacja.
Odmiany winorośli
Ogromnym skarbem Portugalii są szczepy winogron, które tam się uprawia. Kraj ten może pochwalić się największą liczbą lokalnych, autonomicznych odmian. Według różnych źródeł, w Portugali uprawia się około 250-300 odmian, wiele z nich to szczepy nie występujące nigdzie indziej poza samą Portugalią. Wina z lokalnych odmian butelkuje się jako wina jednoodmianowe lub, co jest częstsze, kupażuje je się z innymi szczepami. Tak więc poza znanymi, międzynarodowymi odmianami, Portugalia jest w stanie zachwycić nas winami wysokiej jakości zrobionymi z endemicznych, lokalnych odmian, które gwarantują nam nowe doznania aromatyczne i smakowe. Jest więc w czym wybierać.
Pisałem już o kilku głównych szczepach, które są uprawiane w Portugalii. Przypomnę je krótko oraz dodatkowo wspomnę jeszcze o kilku innych ciekawych odmianach.
Alvarinho – ten biały szczep daje charakterystyczne, kwasowe, mineralne wina z owocowymi nutami brzoskwiń, cytrusów, czasami można też wyczuć owoce tropikalne i akcenty kwiatowe. Alvarinho to wysokiej jakości szczep, uprawiany głównie w północno-zachodniej części kraju w regionie Minho (przede wszystkim w Moncao i Melgaco ). To właśnie m. in. z tego szczepu powstaje Vinho Verde, lekkie wino, które najlepiej pić młode, gdy jest u szczytu swych aromatów i chrupkiej kwasowości. Ponadto Vinho Verde to także nazwa regionu winiarskiego w ramach wspomnianego Minho. Wina produkowane ze szczepu Alvarinho mają więcej ciała i wyższy poziom alkoholu niż większość Vinho Verde ( gdyż Vinho Verde powstaje nie tylko z Alvarinho, jest to kupaż kilku szczepów np. Alvarinho, Loureiro, Arinto, Avesso czy Azal), często są butelkowane jako wina jednoszczepowe, a nazwa szczepu widnieje na etykiecie. Wina zrobione wyłącznie z Alvarinho są świetne już jako młode, ale wiele z nich ma też dobry potencjał starzenia. Coraz rzadziej wykorzystuje się ten szczep do kupaży, widać wyraźną tendencję do produkowania czystych Alvarinho, co świadczy o dostrzeżonej jakości szczepu. Alvarinho zyskuje na popularności i powstaje z niego coraz więcej win także w innych regionach Portugalii.
Arinto – biały szczep, z którego produkuje się eleganckie, cytrusowo-jabłkowe mineralne wina, które są wyborne jako młode i świeże, ale mogą też zyskać złożoność wraz z wiekiem. Arinto jest podstawową odmianą słynnych, eleganckich, aromatycznych, cytrusowych win w Bucelas, produkowanych niedaleko na północ od Lizbony. Arinto jest późno dojrzewającą odmianą, utrzymuje dobrą kwasowość nawet w gorącym klimacie. Dobrze sprawdza się też w chłodniejszym regionie Vinho Verde. Ponadto Arinto mile widziane jest również w kupażach
Baga – późno dojrzewająca czerwona odmiana o dużym potencjale, jednak trudna w uprawie, daje wina ciemne i taniczne, które zyskują złożoność wraz z dojrzewaniem. Baga przy zastosowaniu dobrych technik winifikacji może dać bogate, gęste czerwone wina, o aromatach wiśni i śliwek uzyskując wraz z wiekiem złożone, bardziej miękkie aromaty ziół, suszonych owoców. Szczep ten wchodzi w skład win z regionu Bairrada, jest też uprawiany m. in. w Dao.
Castelao – czerwona odmiana powszechnie uprawiana w południowej Portugalii, daje silne, solidne, malinowo-owocowe wina, które ewoluują do nut smolistych z akcentami pudełka cygar. Najlepsze wydania można spotkać na półwyspie Setubal na południe od Lizbony.
Tinta Roriz – czerwony szczep, który występuje też pod nazwą Aragonez i Tempranillo. Daje eleganckie czerwone wina o aromatach czerwonych owoców, śliwek i jeżyn. Silne taniny i duży potencjał dojrzewania. Jeden z topowych szczepów wykorzystywanych do produkcji Porto i win z regionu Douro. Odgrywa też ważną rolę w Dao i Alentejo. Głownie używany w kupażach z innymi odmianami. Pod nazwą Tinta Roriz występuje w Douro, na południu Portugalii znany jak Aragonez.
Touriga Franca – źródło gęstych, ciemnych, mocnych, bogatych, aromatycznych, eleganckich czerwonych win z nutami kwiatowymi podkreślonych aromatem owoców jeżyn. Jeden z pięciu szczepów oficjalne rekomendowanych do produkcji Porto, wykorzystywany też w wytrawnych blendach z Douro. Podobnie jak Tinta Roriz, występuje głównie w kupażach.
Touriga Nacional – kluczowa czerwona odmiana w dolinie Douro, daje solidne, skoncentrowane, taniczne wina o głębokim kolorze i złożonych aromatach, smakach przypominających fiołki, lukrecję, dojrzałe czarne porzeczki, jeżyny i maliny z subtelną ziołową nutą. Dobry potencjał starzenia.
Encruzado – biała odmiana, powstają z niej dobrze zrównoważone, eleganckie wina o pełnym ciele z delikatnymi kwiatowymi i cytrusowymi aromatami, czasem pojawia się też mineralny charakter. Encruzado jest pyszne w czystym, niebeczkowym stylu. Jednakże dobrze czuje się także w kontakcie z beczką, ewoluując w poważne wina o dobrej strukturze, które mogą dojrzewać przez wiele lat zyskując złożoność. Odmiana jest popularna w Dao, występuje też na północy kraju, gdzie produkuje się z niej wina jednoszczepowe lub wykorzystuje się ją w kupażach. Nawet w gorącym klimacie Encruzado zachowuje świeżą kwasowość i dojrzewa do perfekcji utrzymując równowagę między kwasowością a słodyczą.
Anato Vaz – biały szczep, pochodzi z Alentejo, powstają z niego wina mineralne, korzenne, z aromatami owoców tropikalnych. Anato Vaz dobrze znosi kontakt z beczką dając świetne rezultaty.
Fernao Pires – najpowszechniej uprawiana biała odmiana w Portugalii, z której powstają lekkie, aromatyczne, owocowo -kwiatowe wina przypominające Muscat. Najlepsze za młodu, gdy jest w pełni świeżości. Odmiana używana jest także do produkcji win musujących. Występuje praktycznie w całym kraju, ale głownie w regionie Lizbony, Półwyspu Setubal, Tejo, Bairrady. Znana też pod nazwą Maria Gomes.
Loureiro – biała odmiana, składnik kupażu Vinho Verde bądź występuje też jako wino jednoodmianowe. Można spotkać Vinho Verde robione tylko z Loureiro. Wysokiej jakości wina z tego szczepu charakteryzują się elegancją, orzeźwiającą kwasowością, nutami kwiatowymi i cytrusowymi.
Moscatel – bez niego nie byłoby słynnego Moscatel de Setubal, który powstaje przede wszystkim z muscatu aleksandryjskiego i moscatela roxo. Moscatel de Setubal to słodkie wino, pełne finezji, z aromatami kwiatów pomarańczy, smakiem miodu, z akcentami bakalii, karmelu.
Alicante Bouschet – czerwona odmiana, krzyżówka Grenache i Petit Bouschet, pochodzi z Francji. Posiada intensywną barwę, daje aromatyczne wina. Popularna w Alentejo. Powstają z niej wina jednoszczepowe jak i odmiana jest kupażowana z innymi szczepami.
Trincadeira – czerwona odmiana, powszechnie uprawiana w Douro i Alentejo, Tejo. Lubi ciepło, ale nie jest łatwa w uprawie. Może dać wina cieliste, aromatyczne, o owocowych nutach, taniczne, mocne, z długim potencjałem starzenia. Dobrze znosi kontakt z beczką, rozwija z czasem aromaty konfitury, ciemnych śliwek, słodkich przypraw.
To taki krótki przegląd najważniejszych odmian, które można znaleźć w Portugalii. Jest ich jeszcze całe mnóstwo, można by wymienić np. Tinta Barroca ( używana do produkcji Porto ), podobnie jak Tinta Cao, Jaen ( Mencia ), Alfrocheiro, Sousao ( Vinhao ), Gouveio. Długo można by wyliczać. Oczywiście w Portugalii uprawia się także międzynarodowe odmiany, ale to te lokalne są prawdziwym skarbem tego kraju.
Ciąg dalszy opowieści o Portugalii wkrótce nastąpi.
Jeżeli ktoś byłby zainteresowany konkretnymi portugalskimi winami, których warto spróbować, to chętnie podzielę się swoimi doświadczeniami w tej kwestii. A może wy macie jakieś sprawdzone pozycje z Portugalii? Z przyjemnością bym się z tym zapoznał.
